Miaka 21 baada ya mauaji ya Gatumba, uchungu unasalia mbichi na kiu ya haki haijapungua. Jumatano hii, jamii ya Banyamulenge duniani kote iliadhimisha msiba huu wa Agosti 13, 2004, ambao uligharimu maisha ya wakimbizi wa Kikongo wasiopungua 166, wengi wao wakiwa ni watu wa jamii ya Banyamulenge, hasa wanawake, watoto na wazee, katika kambi iliyoko mpakani mwa Burundi na Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC).

Shambulio hilo lililohusishwa na waasi wa Kihutu wa Burundi wa kundi la National Liberation Forces (FNL), wakati huo likiongozwa na Agathon Rwasa, ambaye kwa sasa ndiye kiongozi mkuu wa upinzani wa Burundi ambaye hakujumuishwa katika uchaguzi wa mwaka huu, pia lilisababisha majeruhi 108 na wanane kutoweka. Wakati huo, msemaji wa vuguvugu hilo, Mchungaji Habimana, almaarufu Méthuselah Nikobamye, awali alidai kuhusika na shambulio hilo, kabla ya kukanusha baadaye.

Kumbukumbu nchini Kenya na DRC

Nchini DRC, sherehe kadhaa zilifanyika Bukavu (Kivu Kusini) na Goma (Kivu Kaskazini), zilizohudhuriwa na watu mashuhuri wa kisiasa na kijeshi. Mengi ya majimbo hayo mawili, ambayo yana utajiri mkubwa wa madini, kwa sasa yapo chini ya udhibiti wa M23, kikundi chenye silaha chenye mfungamano na Muungano wa Mto Kongo (AFC), vuguvugu la kisiasa na kijeshi linaloipinga Kinshasa.

Huko Bukavu, gavana wa kijeshi wa Kivu Kusini, Lawrence Kanyuka, na msemaji wa M23/AFC, Willy Ngoma, walihudhuria sherehe hiyo pamoja na wanajamii wa eneo hilo. Mshiriki Vincent Runezerwa alisifu uendeshaji mzuri wa siku hiyo:

« Hapo awali, tulizuiwa kuadhimisha, lakini leo tumewaenzi marehemu wetu kwa utu, bila matatizo yoyote. Tunadai haki, kwa sababu watu wetu wanaendelea kubaguliwa na kuuawa nchini DRC. » »

Huko Goma, Moïse Nyarugabo, Corneille Nangaa (mkuu wa AFC), na Bertrand Bisimwa (anayesimamia masuala ya kisiasa na kidiplomasia katika AFC) walikuwa miongoni mwa watu mashuhuri waliokuwepo. Sematungo, rais wa Muungano wa Banyamulenge Mutual Association huko Goma, aliripoti:

« Viongozi wa M23/AFC walithibitisha kwamba hili halitafanyika tena, na kwamba walichukua silaha kutetea wanaodhulumiwa. »

Wanadiaspora pia waliadhimisha siku hiyo jijini Nairobi, Kenya, ambako maelfu ya watu waliovalia mavazi meusi walikusanyika, wakiwemo watu wa Kenya na wawakilishi wa Jumuiya ya Afrika Mashariki. Shuhuda zenye kusisimua zilikumbuka sio tu Gatumba, bali pia mauaji mengine, kama yale ya Kaminzobe, Ntayoberwa, na Kabongo, ambapo wahasiriwa walidaiwa kukatwakatwa na kuliwa na wanamgambo wa Mai-Mai, ambao sasa wamejumuishwa katika wanamgambo wa Wazalendo wanaodumishwa na mamlaka ya Kongo.

Makumbusho nchini Burundi

Nchini Burundi, sherehe zilifanyika Bujumbura, mji mkuu wa kiuchumi, na pia katika kambi za wakimbizi za Kinama (mkoa wa Buhumuza) na Musa (mkoa wa Butanyerera, kaskazini mashariki).

Mjini Bujumbura, washiriki walienda kwenye ukumbusho wa Gatumba kuweka mashada ya maua, kabla ya hafla nyingine kufanyika katikati mwa jiji, katika Ukumbi wa Scheppers ulioko Nyakabiga, wilaya ya Mukaza, ambako hotuba zilitolewa.

Upatikanaji wa makaburi ambapo wahasiriwa wamezikwa, hata hivyo, ulipunguzwa kwa watu 30, kwa uamuzi wa mamlaka ya Burundi. Hakuna wawakilishi rasmi wa Burundi au Kongo waliokuwepo. Washiriki kadhaa walibeba picha za wapendwa wao waliouawa.

Kutoka Marekani, walionusurika walishiriki kumbukumbu zao kupitia jukwaa la mtandaoni. Nyamukesha, ambaye alikuwa na umri wa miaka 14 wakati wa mkasa huo, alisimulia:

« Walitushambulia usiku. Nilikuwa na mama yangu ambaye alikuwa na ujauzito wa miezi minane. Walifyatua risasi nyingi. Nilijeruhiwa kwenye mkono na mguu. Mama yangu alipigwa tumboni. Watu wengine kwenye hema waliuawa … ilikuwa usiku wa giza. »

Kazadi, mwathirika mwingine, alikumbuka:

« Karibu saa nane mchana, tulisikia milio ya risasi. Ndani ya dakika 30, tuliweza kusikia watu wakipiga kelele, ‘Wanatuua, ndio mwisho!’ Mahema yalikuwa yakiungua, watu walikuwa wakifa, na hakuna mtu anayekuja kutusaidia. »

Wito upya wa haki

Katika hotuba yake katika kumbukumbu hiyo, Lazare Rukunda, mmoja wa viongozi wa jumuiya ya Banyamulenge, alitoa shukurani zake kwa Burundi kwa kuwakaribisha na kuwalinda wakimbizi hao, huku pia akitoa wito wa dharura:

« Ni wakati wa haki. Tunatoa wito kwa serikali ya Burundi, jumuiya ya kimataifa, na serikali ya Kongo kuwabaini na kuwashtaki wale waliohusika na mauaji ya Gatumba. »

Jumuiya ya Banyamulenge inakemea kutokuadhibiwa na ukimya unaoendelea wa watendaji wa kitaifa na kimataifa, haswa UN, ambayo inashutumiwa kwa kutotimiza ahadi zake za haki kwa wahasiriwa.

Miaka ishirini na moja baadaye, Gatumba bado ni kidonda wazi. Kwa walionusurika na familia zilizofiwa, hadi wahusika wa mauaji haya wachukuliwe hatua, ukurasa hauwezi kugeuka.

Picha yetu : wanajumuiya ya Banyamulenge wakiwa katika picha ya familia kwenye ukumbusho wa Gatumba baada ya kuwekwa kwa mashada ya maua, Agosti 13, 2025 (SOS Médias Burundi)